Τσάρλι Τσάπλιν μοναδικος στο ειδος του!

Η εμβληματική φιγούρα του Σαρλό έγινε διάσημη στα πέρατα της Γης επειδή ο ιδιοφυής δημιουργός της φρόντισε να έχει από την αρχή της καριέρας του τον απόλυτο έλεγχο της δουλειάς του, από την παραγωγή ώς τη διανομή των ταινιών του. Η ιστορία του μεγάλου ηθοποιού και σκηνοθέτη αποτελεί το πρώτο κεφάλαιο της καλοκαιρινής σειράς μας, με θέμα την κληρονομιά των κορυφαίων καλλιτεχνών του 20ού αιώνα 

Ο Τσάρλι Τσάπλιν έμεινε στην ιστορία του κινηματογράφου ως ο πιο επιτυχημένος ηθοποιός βωβών ταινιών του 20ού αιώνα. Αυτό που πολλοί ίσως να μη γνωρίζουν είναι πως παράλληλα με τις διακρίσεις του στην υποκριτική και τη σκηνοθεσία, υπήρξε πρωτοπόρος και στον τομέα της διαχείρισης της εικόνας του. Η πρώτη νεωτεριστική κίνηση που έκανε το 1919 ήταν να ιδρύσει την εταιρία παραγωγής United Artists μαζί με τους συναδέλφους του Μαίρη Πίκφορντ, Ντάγκλας Φέρμπανκς και τον σκηνοθέτη Ντ. Γ. Γκρίφιθ. Ο αρχικός σκοπός τους ήταν να υπερασπιστούν τα δικαιώματα των καλλιτεχνών και φυσικά την ελευθερία κίνησης, πέρα από τους στενούς περιορισμούς των συμβολαίων των μεγάλων στούντιο του Χόλιγουντ. Εκείνη την εποχή, σύμφωνα με το αμερικανικό δίκαιο, τα δικαιώματα για την εκμετάλλευση μιας ταινίας ανήκαν αποκλειστικά στον παραγωγό και όχι στον σκηνοθέτη, πράγμα που η νεοσύστατη εταιρεία πέτυχε να παρακάμψει από τη στιγμή που επρόκειτο ουσιαστικά για το ίδιο πρόσωπο. Ετσι, ο Τσάπλιν αποφασίζει να συγκεντρώσει στα χέρια του όλες τις δημιουργικές και εμπορικές φάσεις μιας ταινίας ώστε να μπορέσει να την εκμεταλλευτεί καλύτερα.

Και όταν αργότερα ήρθαν οι μεγάλες επιτυχίες του, όπως «Ο Χρυσοθήρας» (1925), «Το τσίρκο» (1928), «Τα φώτα της πόλης» (1931), «Μοντέρνοι καιροί» (1936) και «Ο Μεγάλος Δικτάτωρ» (1940), είχε δημιουργήσει όλες τις υποδομές για να διαχειριστεί τον θρίαμβό του. Η δύσκαμπτη στάση του απέναντι στην παραχώρηση δικαιωμάτων των ταινιών του σε τρίτους έγινε ακόμα εντονότερη, όταν στις αρχές της δεκαετίας του '50 μαζί με την οικογένειά του αναγκάστηκε να εγκαταλείψει τις Ηνωμένες Πολιτείες εξαιτίας του εχθρικού κλίματος και των διώξεων που είχε επιβάλει ο περιβόητος γερουσιαστής Μακάρθι σε όσους - όπως ο Τσάπλιν - θεωρούσε ύποπτους «αντιαμερικανικής δραστηριότητας». Ακόμα και από την έπαυλη όμως όπου μετακόμισε στην Ελβετία, λίγα χιλιόμετρα μακριά από τη λίμνη της Γενεύης, συνέχιζε να είναι πεισματικά αρνητικός απέναντι σε οποιαδήποτε παραχώρηση υπέρ του επίσημου «συστήματος διανομής». Ιδρύματα και σχολές κινηματογράφου, εκπαιδευτικοί φορείς, ακόμα και το Αμερικανικό Εθνικό Ινστιτούτο Δραματικής Τέχνης, δεν μπορούσαν να έχουν πρόσβαση στις ταινίες του. Στις 16 Απριλίου 1969, την ημέρα των 80ών γενεθλίων του, η εφημερίδα «Λε Μοντ» δημοσίευσε μια θερμή επιστολή προς τον Τσάπλιν, εκλιπαρώντας τον να καταστήσει επιτέλους τα έργα του προσβάσιμα στο ευρύ κοινό. Ο βασικός άξονας της επιχειρηματολογίας της επιστολής ήταν πως δεν υπάρχει κανένας λόγος να κρύβει αυτούς τους θησαυρούς του σύγχρονου πολιτισμού από την ώρα που οι πίνακες του Ρέμπραντ ή του Βαν Γκογκ δεν βρίσκονται κλειδωμένοι σε κάποιο κελάρι, ούτε οι συμφωνίες του Μπετόβεν ή του Μότσαρτ απαγορεύεται να ερμηνευθούν από άλλους μουσικούς.
Ο ίδιος ωστόσο δεν κάμφθηκε και μέσω ανοικτής επιστολής του προς το κοινό που δημοσιεύτηκε έναν μήνα αργότερα στο γαλλικό περιοδικό «Παρί Ματς» απάντησε με αρκετή δόση ειρωνείας: «Ολα αυτά είναι πολύ ωραία αλλά αν δεν είχα διαφυλάξει απολύτως τα δικαιώματα των ταινιών μου - εξάλλου ο ίδιος τις χρηματοδότησα - ενδεχομένως θα είχαν κοπεί ή ακρωτηριαστεί. Και επίσης σκέφτομαι και τα παιδιά μου: αν μια μέρα καταστραφούν οικονομικά, μπορούν να βγάζουν λεφτά οργανώνοντας προβολές των ταινιών μου σε ένα μεγάλο αντίσκηνο». Η στάση του αυτή δεν άλλαξε μέχρι και τον θάνατό του το 1977, όταν η διαχείριση των δικαιωμάτων πέρασε στην (τέταρτη και τελευταία) σύζυγό του, Ούνα Ο'Νιλ, η οποία σε συνεργασία με τη Ρέιτσελ Φορντ, οικονομική σύμβουλο της οικογένειας, διατήρησε το καθεστώς «μη πρόσβασης» στο έργο του. Ο «επικοινωνιακός» τους ρόλος περιορίστηκε στη διάψευση των φημών που κατά καιρούς κυκλοφορούσαν σχετικά με τις προτιμήσεις του για τα νεαρά κορίτσια και τις κομμουνιστικές του απόψεις την εποχή του Ψυχρού Πολέμου. Το αρχείο του συνέχισε να παραμένει ανεκμετάλλευτο στο «κελάρι» της Ελβετίας για πολλά χρόνια ακόμη.
Η δημιουργία
της Ενωσης Τσάπλιν

Η νέα εποχή αρχίζει το 1991 με τον θάνατο της Ο'Νιλ, όταν η σκυτάλη των δικαιωμάτων πέρασε στα έξι παιδιά του, τα οποία μαζί με κάποια εγγόνια του, δημιούργησαν την Ενωση Τσάπλιν στο Παρίσι. Στόχος της είναι «η προστασία των δικαιωμάτων του ονόματος, της εικόνας και της ηθικής υπόστασης του έργου του». Στα επόμενα 20 χρόνια η αλλαγή της στάσης των νέων διαχειριστών υπήρξε θεαματική, περνώντας από τον «αποκλεισμό» στην απόλυτη «εξωστρέφεια», χωρίς πάντως να ξεπέσει ποτέ στο ξεπούλημα και την εμπορευματοποίηση της κληρονομιάς του σπουδαιότερου εκπροσώπου του βωβού κινηματογράφου. Τα τελευταία είκοσι χρόνια, οι ταινίες του διανέμονται παντού σχετικά εύκολα, δίνοντας τη δυνατότητα στους νεότερους να τις παρακολουθήσουν σε ιδανικές «αναπαλαιωμένες» κόπιες ενώ η συνεργασία της Ενωσης από το 2001 με την πολυεθνική ΜΚ2 του Μαρίν Καρμίτζ ανοίγει νέους ορίζοντες. Στην εποχή του DVD και του Ιντερνετ πια, η MK2 εγκαινίασε μια μεγάλη εκστρατεία για την αποκατάσταση της πολιτιστικής κληρονομιάς του Τσάπλιν και της επανακυκλοφορίας των ταινιών του που γυρίστηκαν από το 1918 έως το 1959.

Κατά την τελευταία δεκαετία, η Εταιρεία οργανώνει την επαναπροβολή στις κινηματογραφικές αίθουσες του πλανήτη των πιο κλασικών έργων του παράλληλα με την κυκλοφορία τους σε DVD, υπό τη μορφή ιδιαίτερα προσεγμένων επετειακών εκδόσεων. Η σύγχρονη ατζέντα δραστηριοτήτων της περιλαμβάνει επίσης την οργάνωση ψυχαγωγικών δραστηριοτήτων για μαθητές σχολείων, παροτρύνοντας τους εκπαιδευτικούς να εντάσσουν το έργο του Τσάπλιν στη διδακτέα ύλη. Η θέση του Τσάρλι Τσάπλιν στο πάνθεον των μεγάλων δημιουργών του 20ού αιώνα ουδέποτε τέθηκε υπό αμφισβήτηση, τα τελευταία χρόνια όμως το έργο του μοιάζει να βρίσκεται παντού. Το μαρτυρούν οι εκατομμύρια πωλήσεις των DVDs του, τα μεγάλα αφιερώματα από τηλεοπτικά δίκτυα της Ευρώπης και της Αμερικής, οι εκθέσεις και τα φεστιβάλ αφιερωμένα στην καριέρα του. Μέσα στο 2014 ή το 2015 αναμένεται να ανοίξει τις πόρτες του και ο Κόσμος του Τσάπλιν, ένα θεματικό πάρκο με βάση το σπίτι της οικογένειας στην Ελβετία, όπου ο ηθοποιός άφησε την τελευταία του πνοή. Το έργο έχει αναλάβει ο μεγαλύτερος γιος του Νόα, ο οποίος μάλιστα πρόσφατα εξασφάλισε και άτοκο δάνειο ύψους 83 εκατ. ευρώ για τη χρηματοδότησή του μαζί με τις χορηγίες γνωστών εταιρειών όπως η Nestle. Ειδικές εκδηλώσεις επίσης, όπως τα σινε-κονσέρτα όπου ορχήστρα παίζει ζωντανή μουσική την ώρα που προβάλλεται η ταινία, είναι ιδιαίτερα δημοφιλείς στο σύγχρονο κοινό. Το 2011, ο αριθμός τέτοιων προβολών διπλασιάστηκε σε σύγκριση με το 2010 ενώ για το φετινό καλοκαίρι έχουν προγραμματιστεί πάνω από είκοσι ανάλογα μικρο-φεστιβάλ Τσάπλιν σε όλη την Ευρώπη.