Σάμος: Γέννησε τους πρώτους θαλασσοπόρους που έφθασαν ώς τα πέρατα , αλλά και τα παγόνια!

Γέννησε τους πρώτους θαλασσοπόρους που έφθασαν ώς τα πέρατα του τότε γνωστού κόσμου, αλλά και τα παγόνια!
Αποτέλεσε αγαπημένο θέρετρο του Αντώνιου και της Κλεοπάτρας και παράδεισο για τους φοροφυγάδες. Το κρασί της, που οι κάτοικοί της έμαθαν να το παράγουν με οδηγίες που τους έδωσε απευθείας ο θεός Διόνυσος, χρησιμοποιείται για τη Θεία Κοινωνία. Και τα σπλάγχνα της φιλοξενούν ένα από τα σπουδαιότερα τεχνικά έργα - μια υπόγεια σήραγγα-υδραγωγείο για την κατασκευή της οποίας έπρεπε να «τρυπηθεί» ένα βουνό με μοναδικά εφόδια τους υπολογισμούς του πρωτοπόρου και τολμηρού μηχανικού του 6ου αι. π.Χ. Ευπαλίνου - το Ευπαλίνειο Ορυγμα.
Είναι η Σάμος, το νησί με τα πανύψηλα κατάφυτα βουνά Κέρκης και Αμπελος, στα οποία οφείλει το όνομά της - που προέρχεται από την πανάρχαια ρίζα sama και δηλώνει το ύψος και συναντάται στα ονόματα κι άλλων υψηλών τόπων, όπως Σαμοθράκη, Σάμη Κεφαλονιάς, Σαμικό Τριφυλίας. Και η οποία ξεδιπλώνει το πλούσιο παρελθόν της μέσα από 380 σελίδες της πολυτελούς έκδοσης «Σάμος - Τα αρχαιολογικά μουσεία» (Βαθέος και Πυθαγορείου) του Ιδρύματος Ιωάννη Σ. Λάτση και του Ομίλου Eurobank. Ο τόμος - που εντάσσεται στη σειρά «Ο κύκλος των μουσείων», τον υπογράφουν οι αρχαιολόγοι Κωνσταντίνος Τσάκος και Μαρία Βιγλάκη - Σοφιανού και τον επιμελήθηκαν, όπως κάθε χρόνο, οι εκδόσεις Ολκός - παρουσιάστηκε χθες σε ειδική εκδήλωση από τον αναπληρωτή υπουργό Παιδείας, Θρησκευμάτων, Πολιτισμού και Αθλητισμού Κώστα Τζαβάρα, τη Μαριάννα Λάτση, τον διευθύνοντα σύμβουλο του Ομίλου Eurobank Νίκο Νανόπουλο και τους συγγραφείς.
Το κουβάρι της ιστορίας της Σάμου αρχίζει να ξετυλίγεται περί το 5000 π.Χ., σε έναν λόφο πάνω από το λιμάνι της αρχαίας πόλης της Σάμου, το σημερινό Πυθαγόρειο, σε θέση που εποπτεύει τους θαλάσσιους δρόμους του Ανατολικού Αιγαίου. Από τον 8ο αι. π.Χ. ωστόσο η Σάμος αρχίζει να δείχνει τη δύναμή της. Είναι από τις πρώτες πόλεις-κράτη (κατά το 600-550 π.Χ.) που κόβει νόμισμα, στατήρες από ήλεκτρο.

ΕΦΤΑΣΑΝ ΣΤΗΝ ΑΓΓΛΙΑ. Τα λιμάνια της είναι γεμάτα από πλοία ικανά για υπερπόντια ταξίδια. Οι ναυτικοί και οι έμποροί της, που θα φθάσουν από τη Θράκη έως την Φοινίκη, από τη Λιβύη έως την Ισπανία και τη Ναυκράτη - στο Δέλτα του Νείλου -, φτιάχνουν τη δική τους αποικία και χτίζουν Ηραίο, παράρτημα του σαμιακού ιερού. Ο θαλασσοπόρος Κωλαίος μάλιστα, γύρω στο 630 π.Χ., θα φθάσει έως τη Νότια Αγγλία και θα αφιερώσει στην Ηρα ένα ολόκληρο ποντοπόρο πλοίο μήκους 25-30 μέτρων.
Δυνατή η Σάμος, διαθέτει 60 πλοία στην Αθηναϊκή Συμμαχία και γι' αυτό δεν πληρώνει φόρους. Δύναμη που φαίνεται επικίνδυνη για τις ηγεμονικές βλέψεις της Αθήνας. Η σύγκρουση μεταξύ Σάμου και Μιλήτου - πατρίδας της Ασπασίας - για την αιώνια διαμάχη, τη μικρασιατική Αναία, σιτοβολώνα των Σαμίων, είναι επαρκής αφορμή για να πάρουν θέση οι Αθηναίοι. Και το 365 π.Χ. θα αναγκάσουν τον πληθυσμό να εγκαταλείψει το νησί και να αντικατασταθεί από αθηναίους κληρούχους.
Οι συνθήκες θα αλλάξουν μετά το διάταγμα του Μεγάλου Αλεξάνδρου για την επιστροφή των προσφύγων στις πατρίδες τους, στο οποίο, παρά τις αντιρρήσεις των Αθηναίων, συμπεριλαμβάνονται και οι Σάμιοι. Η κατάσταση όμως των Σαμίων είναι τραγική. Και η αλληλεγγύη δεν θα αργήσει να τους χτυπήσει την πόρτα. Ο Γύγης από την Τορώνη διαθέτει 3.000 μεδίμνους σίτου σε τιμή κάτω του κόστους για τις ανάγκες όσων επέστρεφαν. Ο Μιλήσιος Σωσίστρατος Φανοδίκου τους δανείζει 1.000 στατήρες χωρίς τόκο. Πιο συγκινητική όλων, όμως, ήταν η προσφορά των Λακεδαιμονίων οι οποίοι, μη έχοντας άλλη δυνατότητα, έστειλαν στη Σάμο τα τρόφιμα που εξοικονόμησαν μένοντας νηστικοί για μία ημέρα όλοι, πολίτες, δούλοι και ζώα!
Η ζωή των Σαμίων μπορεί να στιγματίστηκε από πολλές περιπέτειες, οι φυσικές ομορφιές της ωστόσο ήταν εκείνες που λάτρεψαν διάσημες προσωπικότητες της αρχαιότητας και την επέλεξαν για τη διαμονή τους. Μυθική έμεινε η παραμονή στο νησί του Αντωνίου και της Κλεοπάτρας, που απόλαυσαν τη σαμιακή φιλοξενία την τελευταία ευτυχισμένη περίοδο της ζωής τους, πριν από τη ναυμαχία στο Ακτιο. Γοητευμένος από τον τόπο θα καταλύσει στη Σάμο και ο νικητής της ναυμαχίας Οκταβιανός Αύγουστος, ενώ από τα παλάτια του Κάστρου πέρασαν επίσης οι αυτοκράτορες Τιβέριος και Αδριανός.
Εκτός από διάσημους όμως, η Σάμος έγινε και πόλος έλξης στο διάβα των αιώνων για φυγάδες και διωκόμενους αλλά και για όσους θέλουν να ξεφύγουν από τη βαριά φορολογία. Είχαν φτιάξει μάλιστα και τη δική τους συνοικία εκατέρωθεν της Ιεράς Οδού, ιδιαιτέρως στα ρωμαϊκά χρόνια, οπότε οι Ρωμαίοι, σεβόμενοι το Ηραίο ως έναν από τους σπουδαιότερους λατρευτικούς χώρους του ελληνικού κόσμου, του ανανέωσαν το προνόμιο της απεριόριστης ασυλίας με την απαλλαγή καταβολής φόρων.

«ΜΥΘΙΚΟ» ΚΡΑΣΙ. Εκτός όμως από τους φοροφυγάδες και τους κατατρεγμένους, τη Σάμο λάτρευαν κι όσοι αγαπούσαν το κρασί. Ο μύθος θέλει τον ίδιο τον Διόνυσο να διδάσκει την καλλιέργεια της αμπέλου για να ευχαριστήσει τους ντόπιους που τον βοήθησαν να καταδιώξει τις Αμαζόνες. Ο πρώτος οικιστής του νησιού, μάλιστα, ο Αγκαίος, συμμετείχε στην Aργοναυτική Eκστρατεία και ήταν δραστήριος αμπελοκαλλιεργητής. Οταν φύτευε αμπέλι ένας μάντης προφήτεψε ότι δεν θα προλάβει να πιει το κρασί του. Μόλις το κρασί έγινε και ο Αγκαίος γέμισε ένα κύπελλο για να πιει, η φράση «πολλά πέλει μεταξύ κύλικος και χείλεος άκρου» («πολλά μπορούν να συμβούν ανάμεσα στην κύλικα και τα χείλη»), που ακούστηκε τον διέκοψε. Τον ειδοποίησαν ότι ένας κάπρος καταστρέφει τα αμπέλια του. Προσπαθώντας να το σκοτώσει, το ζώο του επιτέθηκε και τον σκότωσε. Ο Αέθλιος και ο Πολυδεύκης εγκωμιάζουν τα σαμιώτικα σταφύλια, ενώ ο ανθοσμίας της Σάμου χρησιμοποιείται για τη Θεία Μετάληψη.